Ποιο είναι τελικά το νόημα της ζωής; Το σημαντικό για τον Σαρτρ είναι να δει ο άνθρωπος πως θα πρέπει να εφεύρει το δικό του προσωπικό νόημα και στη συνέχεια να δεσμευτεί στην εκπλήρωση αυτού. Ο αλτρουισμός, η αφοσίωση σε έναν σκοπό, η δημιουργικότητα, η συμμετοχή, η αυτοπραγμάτωση, η υπέρβαση εαυτού. Ανεξαρτήτως μορφής, το νόημα που συνοδεύει τη ζωή του ανθρώπου είναι σημαντικότατος συνταξιδιώτης. Ο Φρανκλ το αντιλήφθηκε αυτό στις χειρότερες συνθήκες, όταν διαπίστωσε ότι για να μπορέσει να επιβιώσει κανείς σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Άουσβιτς είναι αναγκαίο να διαθέτει ένα αίσθημα νοήματος της ζωής. Εδώ υπάρχει όμως μια παγίδα. Να σπεύδουμε να καλύψουμε το υπαρξιακό κενό αναζητώντας νόημα σε άδειους στόχους. Ας υποθέσουμε ότι μόλις πήρες πτυχίο και είσαι πλήρως χαρούμενος και γεμάτος, σωστά; Όχι! Ήδη έχεις βάλει πλώρη για τον επόμενο στόχο, άλλωστε οτιδήποτε άλλο θα σήμαινε στασιμότητα και αυτό στη κοινωνία μας μεταφράζεται ως τεμπελιά. Εμπρός λοιπόν για τον επόμενο στόχο και τη νοηματοδότηση που αυτός σου δίνει. Και αν κάποιος προσπαθήσει να σε κρατήσει για ένα λεπτό και να σε ρωτήσει γιατί το κάνεις, δεν ξέρεις τι να απαντήσεις και δεν έχεις χρόνο να σκεφτείς, άλλωστε ο χρόνος είναι χρήμα.
Είναι αλήθεια ότι όταν αγωνιζόμαστε για κάποιον στόχο, αισθανόμαστε καλύτερα. Έρευνες έχουν δείξει ότι το σύστημα ανταμοιβής που εδράζεται στον εγκέφαλό μας ενεργοποιείται όταν προσπαθούμε για κάποιον στόχο. Μάλιστα η ενεργοποίηση είναι μεγαλύτερη όσο προσμένουμε την επίτευξη του στόχου, παρά όταν τελικά τον επιτυγχάνουμε. Στην προσπάθεια μας να τους επιτύχουμε ωστόσο, ίσως χάσουμε τον εαυτό μας. Καλύπτουμε το κενό της ύπαρξης μας βουτώντας από στόχο σε στόχο και εξαπατούμε τον εαυτό μας ότι το κάνουμε για την μελλοντική μας εξασφάλιση που ποτέ τελικά δεν εξασφαλίζεται αφού πάντα θα προκύπτει μια νέα ανάγκη που θα φαντάζει πολύ σπουδαία μέχρι να την αποκτήσουμε και μετά πηγαίνουμε στην επόμενη χωρίς ίχνος χαράς για το επίτευγμά μας και πού χρόνος για χαρά άλλωστε;
Ανταλλάσσουμε όμως πολλές φορές τις υπόλοιπες πηγές ευτυχίας, όπως χρόνο με την οικογένεια μας ή τους φίλους μας ή χρόνο για να εκφράσουμε ευγνωμοσύνη για όσα πετύχαμε. Έτσι είναι σημαντικό προτού ορμήσουμε στον επόμενο στόχο, να σταθούμε λίγα λεπτά και να αναρωτηθούμε. Το κάνουμε γιατί θα μας ωφελήσει πραγματικά ή για να αποδείξουμε ότι μπορούμε; Και αν στη ζυγαριά μπαίνουν τα likes και οι καρδούλες τότε σίγουρα είναι ένα νοθευμένο ζύγι.
Ο Μάντι χαρακτηρίζει τους παραπάνω ανθρώπους στρατιώτες που αναζητούν καταναγκαστικά κάποιο λόγο να στρατευτούν. Και μόλις η αποστολή ολοκληρωθεί, χρειάζεται να ανακαλύψουν μια νέα, για να προλάβουν την απουσία νοήματος που τους κατακλύζει. Η στράτευση λοιπόν είναι κατά τον Μάντι μια από τις τρεις μορφές υπαρξιακής αρρώστιας (όπως ορίζει την έλλειψη νοήματος). Η δεύτερη είναι ο μηδενισμός, η τάση δηλαδή του ανθρώπου να υποβαθμίζει τις δραστηριότητες που κατά τους άλλους προσφέρουν αίσθηση νοήματος. Τέλος η παθητικότητα, ο ακρότατος δηλαδή βαθμός απουσίας σκοπού. Εδώ ο άνθρωπος βυθίζεται σε έναν βάλτο αδράνειας και έλλειψης κατεύθυνσης. Πιθανόν να σε ρωτήσει ένας τέτοιος άνθρωπος: «Γιατί να παντρευτείς αφού στο τέλος θα πεθάνετε και οι δυο;» Είναι πράγματι φορές που όλα τα νοήματα φαίνεται να σβήνουν μπροστά στη τραγωδία που βιώνει ο άνθρωπος στο παρόν. Εκεί το νόημα μπορεί να είναι η τήρηση μιας ηρωικής στάσης απέναντι στη μοίρα μας. Μια στάση που θα αποτελέσει έμπνευση στα παιδιά μας, στο σύντροφό μας, στους μαθητές μας, στον κόσμο γύρω μας.
Αντί επιλόγου:
«Αγαπητό μου παιδί, όποτε έρχεται ο άνεμος από τη θάλασσα, αλμυρός και δυνατός, είσαι εδώ.
Η ανάμνηση του πάθους σου για τις βουνοκορφές και τα μεγάλα κύματα του γέλιου σου
απαλύνουν τον πόνο μου που έφυγες
και μαλακώνουν τη σκέψη ότι θα φύγω και εγώ».
Πηγές: I. Yalom (2020), Υπαρξιακή ψυχοθεραπεία, εκδόσεις ΑΓΡΑ.
S. Kim (2013), Neuroscientific model of motivational process, Frontiers in psychology.